25. Lang verwacht bezoek al weer weg…

Was het aan het einde van mijn laatste bericht 7 weken tot vertrek inmiddels zijn er nog 5 dagen over. De tijd vliegt. Afscheid nemen is begonnen en nu moet ik gaan schiften in mijn huis en kleding om het allemaal mee te krijgen.

Eerst maar terug naar begin juli. 1 juli is voor een zusje de verjaardag maar hier een nationale feestdag. Ze vieren de onafhankelijkheid van België. Dit werd niet op deze dag gevierd maar op zaterdag 4 juli samen met Liberation Day (eind van de genocide van 1994). Op vrijdag 3 juli heeft het even geregend en dat was erg welkom na aardig wat droge dagen. Wel verrassend want vorig jaar regende het niet meer na april (als ik het me goed herinner) Op Liberation Day ben ik met Pacifique naar Jambo Beach geweest. Dit is een kleine uitspanning aan Lake Muhazi. We hebben lekker aan het water gezeten, gekeken naar een geamputeerde Kraanvogel. Hij was er niet minder mooi door. De vleugels waren afgeknipt zodat hij niet weg kan vliegen. De vogel liep graag in de buurt van tafels waar mensen zaten te eten. Hij roofde zelfs friet van een tafel die even onbemand was voor een fotomoment. De lucht was grijs die dag maar het was lekker om even weg te zijn van huis.
Omdat 4 juli in het weekend viel werd maandag 6 juli als extra vrije dag uitgeroepen. Altijd welkom!

Op donderdag 9 juli heb ik bezoek gekregen van Ado en Shirley. Zij gingen de dag erna naar Akagera en combineerde de rit naar het oosten met bezoeken aan verschillende VSO-sters in het oosten. Het was erg gezellig. Ado’s sandaal was kapot gegaan en die is goed gerepareerd door de schoenreparatie mannen van een coöperatie van mensen met een handicap. Helaas was de water toevoer naar mijn huis onvoldoende dus het was behelpen met emmers en bakken water.

Vrijdag 10 juli had ik mijn laatste bijeenkomst met de NCPD sector coördinators. Helaas miste er één. Er was wel een nieuwe coördinator voor Rukumberi sector want de vorige is nu lid van het NCDP district comité. We begonnen laat, dit verraste mij want de vorige keer waren de mensen aardig op tijd. Voor de sessie kreeg ik van één van de coördinatoren en zijn vrouw een handtas gemaakt van bananenblad. Erg lief, het zijn ook erg lieve mensen. Na de sessie hebben we groepsfoto’s gemaakt en afscheid van elkaar genomen. Suzanne zal de twee laatste bijeenkomsten voor haar rekening nemen. Helaas had Suzanne al andere plannen voor die dag die niet meer veranderd konden worden en kon ik haar niet persoonlijk voorstellen aan de groep. Dan maar via een foto.

Zaterdag naar een trouwerij geweest van een oud klasgenoot van Pacifique. De bruidegom is lid van het nationale volleybal team maar de bruid was niet van het langste soort. Dit heeft ze geprobeerd te compenseren door zeer hoge hakken te dragen. Menig trouwerij bezoeker merkte dit op. De trouwerijen bestaan veel uit tradities. Zo bestond dit deel uit het overdragen van de bruid van de ene familie naar de andere. Dit houdt in dat de mannen van de families (vaders of vertegenwoordigers) de hoofdrol spelen. De moeders/ tantes zitten op de tweede rij. De bruidegom en jonkers zitten in het publiek. Pas tegen het einde komt de bruid met haar bruidsmeisjes. Het bruidspaar heeft weinig te doen, er wordt met name over hen gesproken. Mogelijk dat er nadien in de privé sfeer nog wordt gefeest. De volgende zaterdag is het kerkelijk huwelijk in Kigali, dit wordt vaak gevolg door een receptie. Het is dus erg anders dan in Nederland.

Eindelijk op woensdag 15 juli VAKANTIE en kwam Saskia aan. Overdag heb ik op de markt nog fabrics ingeslagen voor de kleermaker, laatste keer. Wat heerlijk om haar na zo’n lange tijd weer te zien. Ze kwam een beetje verhit en kuchend aan maar dit is allemaal weggetrokken. Na te zijn ingecheckt in Auberge Beausejour hebben we pizza gegeten bij Sole Luna. Dit alles is een herhaling van de aankomst van Han en Marieke. Saskia had heerlijke chocola en drop meegenomen, genieten, tevens vacuüm zakken om het inpakken bij mijn vertrek te vergemakkelijken.
De eerste dag hebben we wat rondgelopen in het deel van Kigali in de buurt van de Auberge. Saskia heeft kunnen pinnen en heeft de verleiding niet kunnen weerstaan om twee stoffen te kopen op Kimironko market. Op de terugweg lekker koffie gedronken en gekletst. Na de lunchstop in RZ Manna bakery zijn we naar Lake Nyarutarama gelopen, was even lopen (naar beneden gelukkig) maar toen kwamen we er toch echt. Gelijk werden we gespot door wat lokale jeugd. Daar ging onze rust om vogels te kijken. Wel hebben we het één en ander kunnen zien, waaronder een mooie Malchite (spelling?) ijsvogel. Er zijn meerdere soorten in Rwanda maar deze leek het meest op die we ook wel in Nederland kunnen zien. Ik heb wel geprobeerd de jeugd wat van ons af te houden en dit werkte wisselend. We zagen op een gegeven moment iets voor het riet langslopen en er snel tussendoor glippen. Het ging zo snel wat we niet goed hebben gezien wat het was maar het kwam in de buurt van een soort marter of kleine otter/ muskusrat. Ja, ik weet deze twee dieren zijn erg verschillend maar zo blijkt ook wel hoe slecht ik hem heb gezien en het is alweer even geleden. We werden nog uitgenodigd om mee te doen met een potje voetbal, dit hebben we toch maar afgeslagen. Op weg naar de hoofdwegen nog weer mooie glimlachen gekregen door een beetje Kinyarwanda te spreken. Met de motor terug naar de Auberge en daarna met Shirley en Ado gegeten bij Khana Khäzana, Indiaas.
Vrijdag zou er eigenlijk een SIGWG meeting zijn maar die was afgelast doordat veel VSOers er niet zouden zijn. Saskia en ik zijn naar de Kigali Genocide Memorial geweest. De introductiefilm emotioneerde mij. Ik vind het moeilijk mensen werkelijk te horen spreken over hun ervaringen en hun verdriet te zien. Als iets geprint is of een foto geeft dit toch iets meer afstand. Dus toen de baliemedewerker na de film heel neutraal en geïnteresseerd als opening zei: Good morning, how are you? Schoot ik even vol, verkeerde vraag voor dat moment. De Memerial siteheeft verschillende delen. Er is een tentoonstelling over de genocide: wat ging vooraf en wat is er gebeurd en wat is er nog daarna gebeurd. In deze tentoonstelling las ik een verhaal over een klas die nog in 1997 is aangevallen met handgranaten. Er hing een foto van één van de overlevenden en ik herkende deze vrouw. Het was de District Disability Mainstreaming Officer van Ngororero, VSOer Brian werkt met haar. Haar naam stond ook bij een ander stukje tekst. Zo kwam ik het verhaal achter haar amputatie te weten. Het was ook vreemd om het zo dichtbij te voelen.
Er was tevens een vrij grote tentoonstelling over alle genociden die over de wereld hebben plaatsgevonden. Tenslotte was er een ruimte met foto’s van kinderen die zijn omgekomen en basic informatie over hen: Naam, hobby of wat ze lekker vonden en hoe ze waren vermoord. Juist die eenvoud maakte het triest. Er was ook een zaal waar familieleden foto’s hebben opgehangen van overleden familieleden. Buiten zijn massagraven van de mensen die in Kigali zijn omgekomen, je ziet alleen de grote betonnen buitenkanten van de massagraven. Wij hebben buiten toch kunnen genieten van valken(?) en andere vogels. Na de lunch weer terug richting de Auberge. Mijn geheugen laat me wat in de steek dus wat we verder die dag hebben gedaan weet ik niet.
Zo is de zaterdag ook vrij leeg in mijn hoofd. We hebben de busticket voor Saskia naar Gisakura Guesthouse bij Nyungwe Forest geregeld. Ik had Omega Bus company aangeraden gekregen via VSO in de Mist op Facebook. Deze maatschappij verkoopt de tickets op stoelnummer. Zo kon Saskia kiezen waar ze wilde zitten, ze was de eerste die een ticket voor de volgende dag kocht. Zo belandde ze mooi vooraan in de bus met mooi uitzicht onderweg.
Zondag Saskia naar de bus vergezeld en daarna met Mary Ann (van RWOTA) bij RZ Manna afgesproken. Helaas was deze dicht op zondag en zijn we een stukje doorgereden (met de auto van HI) naar het MTN centre en daar koffie gedronken en bijna drie uur gesproken over ergotherapie en de studenten in Rwanda. Ik heb mogelijke stageplekken aan de hand gedaan. Vervolgens belandde ik met een Stella bus weer terug in Ngoma.

Op maandag heeft Pacifique de laatste verslagen van de NCPD sector coördinators voor mij vertaald en dit heb ik in de computer gezet. Hier gaat toch elke keer veel tijd in zitten.
Op woensdag terug naar Kigali voor mijn end of placement interview. Doordat ik vragenformulieren vooraf had ingevuld stelde het gesprek niet veel voor, alles was al bekend. Mijn program manager erkende mijn punt over de beperkte mogelijkheden om activiteiten of workshops te organiseren en dat ik ws. twee districten had kunnen managen in dezelfde tijd.
’s Morgens voelde ik mij niet zo lekker in de bus en in de loop van de dag is het er niet beter op geworden. Ik ben ziek geworden, ja hoor… heb je vakantie… Ik kreeg maag-darmklachten en de rechter kant van mijn hoofd zat vol met groene smurrie. In mijn rechter neusgat had ik al een tijdje kleine wondjes die niet genazen. Ik ben een krabbelaar dus dat heeft ook niet positief bijgedragen aan het herstellingsproces. Ik kwam donderdag gammel en ziek aan in Kibuye waar ik Saskia weer zag, gezellige reisgenoot was ik! Ze had het leuk gehad in Nyungwe en een lift gekregen van een Engels gezin naar Nyanza, met een stop bij het museum in Butare/ Huye, waar ze bij Shirley en Ado een nacht heeft geslapen. Daar heeft ze interessante bezoeken afgelegd aan de orthopedische werkplaats, goed werkende coöperaties en een boerderij waar mensen met een handicap actief zijn.
Op vrijdag zijn we met een Duitse broer en zus naar Napoleons eiland geweest. Hier weer veel vliegende honden gezien. Het blijft indrukwekkend. Ik heb ’s middags extra gerust en Saskia genoot van de vogels. Gelukkig ging de koorts en de maag-darmklachten na een paar dagen weer over. De groene smurrie bleef.
Zondags zijn we naar Musanze gereisd, via Kigali. Maandag hebben we wat rondgelopen. Ik heb geprobeerd Hesron gedag te zeggen maar het hele districtkantoor was leeg. Er kwam een senator naar Musanze om te pleiten voor een derde ambtstermijn voor president Paul Kagame. In het lokale RDB kantoor geïnformeerd naar plekken om vogels te kijken. Hier even staan praten met een ranger die een ongeluk had gehad en nu een heupprobleem heeft. Hij werkte voorheen in Congo en Rwanda met de gorilla’s. Dit lukt nu niet maar hij hoopt dat dit wel weer kan. Wij vroegen ons af of hij wel zou herstellen met de beperkte zorg en therapie die voor handen is. We kregen wel een vogelspot plek uitgelegd. Het was een gebied achter ons hotel. Helaas had de lokale jeugd veel interesse in twee blanke vrouwen. Dus geen rust om vogels te spotten. We hebben wel twee Hadada(?) Ibissen gezien. Vanuit de verte werden we gegroet door jeugd op een berg. Het was wel een leuke wandeling en het gebied zag er mooi uit.
Op dinsdag is Saskia naar de gorilla’s geweest en heeft genoten van de natuur en dieren maar vond dat ze iets te dichtbij konden komen waardoor het idee van de gorilla’s in hun waarde laten en niet te veel laten wennen aan mensen wat wegviel. Ze heeft schattige filmpjes kunnen maken van een jonge gorilla die zijn of haar turncapriolen demonstreerde voor de bezoekers. De groep die zij heeft bezocht komt ook voor in de BBC documentaire over de gorilla’s in Rwanda en Oeganda maar heeft inmiddels een nieuwe leider.
Ik ben die dag naar Rubavu/ Gisenyi geweest om afscheid te nemen van de ouders van Pacifique. Pacifique was ook gekomen. Dit was gezellig. Ze hebben van mij een Delftsblauwe kaasschaaf gekregen (geïmporteerd door Saskia). Door de kaas die ik had meegenomen konden ze direct zien hoe het te gebruiken. Als je de grote serveringen van eten en drinken ziet in Rwanda dan ogen de plakjes kaas een beetje Hollands zuinig. Tijdens het avond eten heb ik Saskia’s ervaringen bij de gorilla’s kunnen horen.
Woensdag zijn we naar mijn huis gereisd. Helaas nog steeds problemen met water. Met emmers water dan maar het toilet doorspoelen en een beetje poedelen in plaats van een douche.
Donderdag zijn we naar Sake Health Centre gereisd. Een uur op de motor. Het was de laatste keer dat ik hier naar toe ging. Niet alle kinderen die ik van daar ken waren er en ik zal een paar nieuwe gezichten. Aan het einde werd ik verrast door zingende kinderen die met verschillende woorden in Kinyarwanda en Engels gedag zeiden. Ik heb een peace basket en een gevlochten plat mandje gekregen. Deze zijn daar gemaakt. Toen begon een van de moeders te zingen en dansen. De anderen volgeden snel. De hoofd-non, Marcelle, stond ook snel te dansen, toen heb ik het toch ook gewaagd een paar voorzichtige stapjes op de dansvloer te zetten. Uiteindelijk kwam er toch het moment om echt afscheid te nemen. Jammer, maar het is niet anders. ’s Middags werd ik op het districtskantoor verwacht. Hier waren een groepje collega’s bij elkaar gebracht en onder het genot van een Fanta werd er ook hier afscheid van mij genomen. Ik heb niet echt afscheid genomen omdat ik nog een meeting heb in de laatste week voor mijn vertrek en dan iedereen gedag zal zeggen. De cadeaus waren mooi in gepakt met linten in de kleuren rood-wit-blauw en oranje. Dit was de invloed van Pacifique. Ik kreeg een kustwerk voor aan de muur, een mooi plat mandje met Rwandese decoratie en een houtsnijwerk van twee giraffen die om elkaar heen gedraaid staan.
Vrijdags weer naar Kigali voor mijn laatste RWOTA bijeenkomst. Het was leuk iedereen te zien en ik kreeg een leuke kaart als afscheid. Helaas was de tailor niet klaar met mijn kleren en moet ik volgende week terugkomen. Samen met Suzanne hebben we de huurauto opgehaald. Het is precies dezelfde als degene die we hebben gebruikt met Han en Marieke. Direct heb ik bijna een geparkeerde auto aangereden bij het achteruit laten rollen van de auto naar een benzinepomp. Goed begin. In Ngoma hebben Saskia en Pacifique in de tussentijd allerlei emmers en jerrycans met water gevuld, het water was aan vandaag! ’s Avonds was het er weer af helaas.
Zaterdag zijn we met z’n vieren afgereisd naar Akagera National Park. We hebben veel dieren gezien en de eerste dag zijn we zelfs direct getrakteerd op twee olifanten. Deze reden we tegemoet. We hebben moeten keren om niet in gevaar te komen. Toch hebben we ze waarschijnlijk iets te dichtbij laten komen. Erg mooi gezicht maar de wapperende oren vertrouwden we toch niet. Erg indrukwekkend, wat een cadeau.
Zondag ochtend flink regen gehad. We reden niet op een goed pad en we zijn gestopt om de regen af te wachten en het water wat te laten wegzakken in de grond. Het was namelijk glibberig geworden. Deze dag weer nieuwe dieren gezien. Aan het einde van de middag hebben we een boottocht gemaakt waarbij we weer nijlpaarden hebben gezien en veel vogels. Op een eiland hebben we de staart van een krokodil gezien die op de eieren ligt. Het kleine stukje staart zag er groot uit dus ik kon me wel voorstellen hoe groot het hele dier zou kunnen zijn.
Op de laatste dag kreeg ik mijn zin om een niet op de kaart aangegeven route te rijden. Deze kwam uit bij een soort kleine rangers accommodatie. Ik moest keren op een helling en dit is niet helemaal goed gegaan. Bij de helling proef zakte de auto achteruit en reageerde de rem niet op mijn inzet. Of de het antiblokkeersysteem werkte niet of ik trapte hem niet diep genoeg in. Het resultaat was dat we tot stilstand kwamen tegen een boom. Dit leverde weer een flinke deuk in de opstapplak achter de auto op. Pacifique vond het allemaal wel meevallen maar ik en de anderen knepen hem toch aardig. Het is me wel gelukt om te keren en we zijn onze weg goed vervolgd naar de uitgang en mijn huis, zonder leeuwen te hebben gezien. Suzanne moest naar de VSO retreat in Gashora en heeft de auto naar Kigali teruggereden. Met haar goede babbel heeft ze ons goed uit de penarie gehouden. Ze deden niet moeilijk over de deuk. De kras aan de zijkant van de auto is totaal niet naar gekeken en de $10 schoonmaakkosten hebben we niet betaald omdat Suzanne zei dat de restbenzine meer waard was. Wat was ik opgelucht na het bevrijdende telefoontje van haar. Ik voelde me zo schuldig. Nu kon ik rustig ontspannen en lekker slapen ’s avonds, voor zover de groene inhoud van mijn hoofd dit toelaat.

VSO heeft van maandag t/m vrijdag een retreat om over de toekomst van VSO Rwanda te overleggen. Ik zou ook nog een laatste VolCom meeting hebben maar doordat Saskia nog in Rwanda is heb ik een goed excuus om er niet naar toe te gaan. Het had leuk geweest om iedereen nog te zien voor vertrek maar ik vond het ook wel goed zo. Zo heb ik Saskia geassisteerd om te inventariseren welke vogels we wel en niet hebben gezien in Akagera of in Rwanda in general. Dinsdags hebben we rustig aan gedaan, gelezen, Saskia heeft haar bagage ingepakt. ’s Avonds samen met Pacifique de laatste keer samen gegeten bij St. Joseph, onze vast eetplek in Ngoma. Het was een prachtige sterrenhemel die avond. Verder was het eigenlijk bewolkt en koud in het oosten, dit tegen alle verwachtingen in.

Op woensdag samen met Saskia naar Kigali gereisd. We zijn naar Policlinique Plateau geweest want mijn gezondheidsklachten bleven teleurstellend aanwezig. De dokter daar heeft mij gediagnosticeerd met een neusinfectie. Nu heb ik antibiotica, inflammatory medicatie (Ibuprofen) en een zeezout douche voor mijn neus. Op moment van schrijven merk ik al verbetering maar het groen is nog niet helemaal weg. Hopelijk kan ik wel groenvrij het vliegtuig in anders kan de vlucht wat minder prettig uitvallen.
Na de arts zijn we naar een locatie gelopen waar craft verkopers zich hebben gegroepeerd. We zijn alle kleine winkeltje in geweest. Erg veel lijkt op elkaar maar er zijn toch enkele verschillen. We hebben de lokale economie bescheiden gestimuleerd. Saskia heeft zelfs afgedongen.
Op de laatste dag van Saskia in Rwanda hebben we onszelf getrakteerd op een bezoek aan een spa. We begonnen met een rug, schouder nek massage. Helaas voor ons waren onze ruggen zo ‘ontspannen’ dat het deels een ervaring op de pijnbank werd. Toch was het heerlijk. Hierna een pedicure behandeling. Onze voeten werden lekker zacht en kregen een mooi laagje nagellak. Dit leverde nog een moeilijk keuze moment op. Helaas duurde het lang voordat de nagellak droog zou zijn en hadden we beiden teendichte schoenen aan. Toen hebben we de slippers van de spa overgenomen en daar de rest van de dag opgelopen. Na een stop bij RZ Manna de middag rustig doorgebracht. Het laatste diner bij Sole Luna gebruikt, net als met Han en Marieke. Op het vliegveld stonden grote groepen mensen maar er bleven er ook veel buiten staan. Het bleken hele families te zijn die soms maar één iemand uitzwaaiden. De bagage was snel ingecheckt. Saskia mocht nog even terug naar buiten komen maar toen kwam toch het moment van echt afscheid nemen. Gelukkkig zien we elkaar snel wer. Saskia had een voorspoedige vlucht en toen ik aan het ontbijt zat was zij met de trein al in Arnhem.
Ze heeft nog wel de aardbeving in Rwanda gemist. Om half vier ‘s nachts (dacht ik) lag ik te schudden in mijn bed. Kort daarna opnieuw. Ik kreeg niet duidelijk wat het was: zwaar verkeer dat langsrijdt of een aardbeving. Tijdens het ontbijt heb ik het iemand gevraagd en het bleek een aardbeving te zijn geweest van 5.1(?) op de schaal van Richter. In lake Kivu ligt een breuklijn. Het is ook daar een vulkanisch gebied. Aan de zuidkant van lake Kivu (Rusizi) zijn wel wat gebouwen beschadigt heb ik begrepen. Ik was in Kigali maar Pacifique heeft hem ook gevoeld in het oosten.

Terug thuis was er nog steeds geen stromend water. Gelukkig kwam dit zaterdagochtend toch weer op gang en kon ik de was doen. De elektriciteit gaat ook aan en uit. Nog een paar dagen en dan doet alles het als je het nodig hebt.

Ik ben begonnen met het uitzoeken van spullen in huis en aan het opruimen. VSO gaat het huis leeghalen. Er komt niemand na mij in dit huis dus het gaat terug naar de eigenaar. Na 5 jaar is er wel het een en ander achtergelaten door verschillende mensen. Ik zal proberen het huis wat overzichtelijk aan VSO over te dragen.

De Engelse competitie is weer van start gegaan dus heb gisteren weer Arsenal gekeken, helaas 0-2 verloren. Op dit moment brand er afval in de tuin. Ook al is het erg milieu onvriendelijk het verbranden van afval vind ik wel leuk om te doen, haha. Helaas lag er opeens een steen voor mijn grote teen waardoor er eens tukje van mijn mooi gelakte nagel is afgebroken.

Aankomende paar dagen nog een laatste meeting met VSO en het district, mijn spullen inpakken, mijn bankrekening sluiten en op donderdag naar Kigali.

Groetjes,

Sarah